Co grozi za niepłacenie alimentów?

Przez

07/04/2015

959

Od zarania dziejów rodzina stanowi w naszym kraju najwyższą wartość, mającą ogromne znaczenie dla polskiej tradycji i kultury. Dlatego też podlega ona w Polsce szczególnej ochronie prawnej, co ma służyć umocnieniu jej trwałości oraz ułatwieniu wypełniania przez nią licznych zadań. Właściwie skonstruowane przepisy wspomagają funkcjonowanie rodziny oraz zabezpieczają życie jej członków, dlatego też jej ochrona prawna została uregulowana na najwyższym, konstytucyjnym poziomie. Rozwinięcie konstytucyjnych zasad znajduje się natomiast w wielu ustawach szczególnych, głównie oczywiście w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Są jednak sytuacje, które polski ustawodawca uznał za tak istotne, by umieścić je jako przestępstwa w kodeksie karnym. Należy do nich miedzy innymi niealimentacja.

Co to jest niealimentacja?

Definicję niealimentacji zawiera art. 209 kodeksu karnego, zgodnie z którym ten, kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki, przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwu.

Kto więc może odpowiadać za przestępstwo niealimentacji?

Za niealimentację może odpowiadać osoba zobowiązana do alimentacji, która obowiązku tego nie spełnia. Obowiązek ten, na podstawie kodeksu rodzinnego, wynika ze stosunków pokrewieństwa, przysposobienia, powinowactwa i małżeństwa. Osoba ta musi po pierwsze uporczywie uchylać się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby, a po drugie naraża osobę, na rzecz, której nie płaci alimentów, na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Przesłanki te muszą wystąpić łącznie. Nie podlega zatem karze osoba, która nie płaci alimentów z przyczyn od siebie niezależnych np. z powodu ubóstwa (bo określona w ustawie uporczywość oznacza brak zapłaty pomimo możliwości jej dokonania), osoba, która jednorazowo zaniedbała swojego obowiązku (wtedy nie zachodzi znamię uporczywości, czyli zachowania celowego, częstego i ciągłego) a także osoba, która wprawdzie nie płaci (nawet mając ku temu możliwości), ale nie naraża przez to osoby, na rzecz której nie płaci, na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (czyli np. ojciec uchyla się od płacenia alimentów na rzecz dziecka, którego matka znajduje się w tak dobrej sytuacji materialnej, że świadczone przez niego alimenty nie miałyby większego wpływu na poziom życia dziecka lub gdy dziecko posiada majątek własny pozwalającym mu zaspokoić swoje podstawowe potrzeby życiowe).

Kiedy można mówić o „uporczywym uchylaniu się”?

Uchylanie się polega na niewypełnieniu ciążącego na sprawcy obowiązku z powodu jego negatywnego stosunku do tego obowiązku, czyli gdy sprawca nie chce go wypełnić lub lekceważy go, mając obiektywne możliwości jego wykonania. Zawsze konieczne jest zbadanie przyczyn niewywiązywania się z alimentacji, które mogą mieć również charakter obiektywny i usprawiedliwiać sprawcę. Takie okoliczności to np. ciężka choroba lub pozbawienie wolności, jeżeli w tym okresie nie miał on możliwości zarobkowania lub innych źródeł majątkowych, z których mógłby wypłacać należności alimentacyjne. Uporczywość natomiast polega na tym, że sprawca celowo i umyślnie nie wykonuje obowiązku, mając jednocześnie świadomość możliwości jego wykonania oraz że taki stan rzeczy trwa przez dłuższy czas (wg. orzeczenia Sądu Najwyższego – co najmniej przez 3 miesiące lub gdy raty płacone są nieregularnie albo w kwotach znacznie niższych od należnych).

Co to są „podstawowe potrzeby życiowe”?

Zalicza się tu m.in. wyżywienie, ubranie, mieszkanie, zdobycie wykształcenia. Należy jednak podkreślić, że dokładniejsze zdefiniowanie tych potrzeb zależy od statusu społecznego uprawnionego i obowiązanego – trzeba je określać na takim poziomie, na jakim byłyby zaspokajane, gdyby zobowiązany dobrowolnie łożył na uprawnionego do alimentacji. Narażenie to występuje, gdy uprawnionego utrzymuje osoba nie mająca wobec niego obowiązku alimentacyjnego, czyli osoba trzecia lub instytucja państwowa, a także gdy podstawowe potrzeby wprawdzie zaspokajane kosztem nadmiernego wysiłku innej osoby zobowiązanej do alimentacji (np. drugiego rodzica). Tym bardziej przestępstwo jest popełnione wtedy, kiedy podstawowe potrzeby życiowe pokrzywdzonego nie są zaspokajane w ogóle, lub są zaspokajane tylko częściowo.

Jak ścigać przestępstwo niealimentacji?

Zasadą jest, iż jest to przestępstwo ścigane przez prokuratora na wniosek pokrzywdzonego (czyli osoby, która nie otrzymała alimentów), organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego. Jeśli jednak pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu.